“Ռոմա”-ն չնայեցի․․․
այն պահից սկսած, երբ հասկացա, որ Հռոմի հետ կապ չունի, չգայթակղեց, այլ հակառակը՝ անտարբերությամբ հատվածներ որսալով այստեղից, այնտեղից, հասկացա, որ սև ու սպիտակ կինոն առայժմ իմ կրքերից չի։
Կրքերից է Հռոմը։ Ծննդյան առթիվ առաջին նվերը, որ ստացա Հարութից, ինչը կյանքում առաջին անգամն էր, գիրք էր Հռոմի մասին։
Հռոմից գգվում եմ․․․
Սպասումները, որ ինձ տարել են երբևէ, եղել է ինչ-որ բանի սկիզբ, ու տարիներ էին պետք, որպեսզի հասկանալ, որ Հռոմը միշտ կա իմ կյանքում, երբեմն հայտնվում է, իրենով ապրեցնում, ստիպում համոզվել, որ երջանիկ պահերի մեջ՝ կրկնվում է։
Խանդում եմ, ցանկացածին, ով Հռոմ ու Իտալիա է գնում։ Խանդն այնքան խորն է, որ թվում է, թե ես էլ հետն եմ գնացել։ Եթե անգամ ֆիզիկապես չէ, հոգ չէ, որովհետև, եթե անգամ գնացողը շատ շրջի, համոզված եմ, չի լինի այն բոլոր-բոլոր տեղերում, որտեղով ես անցել եմ, ու ցանկացած պահի կարող եմ բացել ու ճամփորդել։
“Ես Հռոմ եմ գրում”, եղավ սկիզբը, ու վարակեց․․․
Ես մտովի ապրում եմ Հռոմում, ոչ երազում եմ, ոչ էլ տենչում։ Ես էությամբ երևի նույնիսկ ավելի շատ իտալացի եմ, քան հայ։ Հորինված իտալացի, կամ էլ նախկին կյանքում գոնե՝ իտալացի։ Առաջ հայ էի, տիպիկ՝ հայեցի դաստիարակությամբ, գյուղական չափանիշների խտացմամբ, կարծրատիպերով կոփված՝ որպես սուրբ ու սրբոց։
Բայց փաստորեն, մենք մեր տեսակով հարատև չենք, պետք է մեկ-մեկ նաև այլ կերպ մտածել, որպեսզի լինել ավելի բնական, քան կոփածո․․․պետք է երբեմն գտնել նաև մեր միջի թաքնված իտալացուն։
Էմոցիոնալ առումներով իտալացի լինելը իրականում հեշտ է, ուղղակի պետք է թուլացնել սահմանափակող շրջանակի մեխերը, իսկ դիմացի ապակին հեռացնել, մնալ այնպիսին մարդկության հետ, ինչպիսին կուզեիր, որ հետդ լիներ մարդկությունը․․․․
Սառը ապակու ու զուսպ հայեցիի տակ, փաստորեն, կարող է լինել երկու-երեք կնճիռ ավել վաստակած ժպտադեմ իտալացի, կպչուն ու սկզբունքային հայեցիի փոխարեն կարելի է լինել ռազմավար- մաֆիոզ իտալացի, կամ 42 տարեկան աննախատիպ հայ կնոջ փոխարեն՝ մի քիչ լինել նույն տարիքի Հռոմում ապրող իտալացի։
Կեցվածքն ու բովանդակությունը որպես այդպիսին ստացվել է հայուհու իմ գյուղական կերպարում, սակայն ծպտված իտալացին դեռ չափչփում է Վանաշենի փողոցները։
Փոշոտ, երկար ու կարճ փողոցները հատում են տներ, այգիներ, այլ փողոցներ, որոնցով օրվա ընթացքում մի քանի անգամ գնում ու գալիս եմ, որովհետև Հռոմն իր գործն արել է։ Գրմրելու աշխատասիրությունս ու հետաքրքրությունս տվել են այն, ինչի մասին ես անընդհատ նվնվում էի տարիներ շարունակ։ Ես ժամանակս թաղում եմ պահի դրությամբ շատ կարևոր մի գործում, ինչը հայեցի մարդկությունը կարծում է, թե իմն է։ Դե որ կողքից այդպես է դիտվում, երևի իմն է, համենայն դեպս ես վայելում եմ այդ իմը ու դողում դրա վրա։
Կյանքի գնով պետք է պահել սա, մտածում եմ կրիտիկական պահերին ու լծվում գործի։ Հուսահատ վայրկյաններին միացնում եմ երաժշտությունը, երգում Բոհեմյանը Ֆրեդիի հետ հավասար, հանճարից ստանում կերտելու մուսան ու խճճվում թեմաների մեջ։
Կինո՞, Հռոմ՞, ճարտարապետությու՞ն, պատմությու՞ն թե բացահայտված անձի՞նք՝ ամպիկի պես պտտվում են գլխումս, ու հաղթող բջիջը սկսում է շարժել մատներիս բարձիկները։
Պարբերությունների հաջորդականությունը դանդաղ ու ծուլորեն դասավորվելով ստեղծում է նորը, մեկ ուրիշը, լրիվ անծանոթ կամ հարադիր մի բան։
Գիտելիքի դատարկ դարակները լցվում են ու լցվում, ու եթե անգամ, դրանք երբևէ չկիրառվեն էլ, մեկ է, այնքաաան ինքնավստահություն են ներշնչում, որ նահանջի տեղ չեն թողնում․․․
Ես գիտեմ մի բան, որ դուք չգիտեք, ես անում եմ մի բան, որը դուք չեք կարողանում- արդյո՞ք սա է շարժիչ ուժը, հաճախ մտածում եմ, թե իսկապես Հռոմին շարունակող նոր գիտելիքը․․․ Ավելի վեհ, ինչպես կասեր մի խելացի մարդ՝ իմ երբեմնի մուսան՝, փորձն է, տարիների կուտակած փորձը։
Հ․Գ․ գրողը տանի, ես ինձ հազիվ սիրեցի 42 տարեկանում․․․․․
Թաքնված անկյուն... 